นายปัญญา โตกทอง  เกิดเมื่อวันที่ ๑๕ มกราคม ๒๕๐๑ ปัจจุบันอายุ ๖๓ ปี ณ ตำบลพันท้ายนรสิงห์ จังหวัดสมุทรสาคร  ภายหลังได้ย้ายมาอยู่ที่บ้านเลขที่ ๔๓ หมู่ที่ ๕ ตำบลแพรกหนามแดง อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม จบการศึกษาประถมชั้นปีสี่  โรงเรียนสหกรณ์กสิกรรมชายทะเล ต.พันท้ายนรสิงห์ อ.เมืองสมุทรสาคร จ.สมุทรสาคร เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๑๑ จบมัธยมศึกษาตอนปลาย การศึกษานอกระบบ จังหวัดสมุทรสงคราม ปี พ.ศ. ๒๕๔๕ และได้รับปริญญาโท มหาบัณฑิตกิตติศักดิ์ คณะคุรุศาสตร์บัณฑิต สาขาวิจัยและประเมินผลการศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง จังหวัดราชบุรี เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๕๔ ประกอบอาชีพทำประมง เลี้ยงกุ้ง ปูทะเลธรรมชาติ  มาตั้งแต่ปี ๒๕๒๑ และพัฒนาการเลี้ยงกุ้งมาโดยต่อเนื่อง นอกจากนี้ยังทำไร่ทำสวนไม้ผล ควบคู่กัน  จนกระทั่งปี ๒๕๓๗ ได้เพิ่มการเลี้ยงปลาสลิดแบบธรรมชาติ  และปัจจุบันประกอบอาชีพเลี้ยงกุ้ง เลี้ยงปูแบบธรรมชาติและเลี้ยงปลาสลิด ต่อยอดสู่ร้านอาหารท้องถิ่น ร้านข้าวใหม่ปลามัน ที่แบ่งปันกำไรร้อยละ ๑ สบทบกองทุนสวัสดิการตำบลแพรกหนามแดง
          ปัญญา โตกทอง ผู้ขับเคลื่อนเรื่องสิ่งแวดล้อมในชุมชนมานานกว่า ๒๐ ปี แกนนำในการแก้ปัญหาความขัดแย้งของชุมชน ตำบลแพรกหนามแดง อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม โดยใช้กระบวนงานวิจัยของ สกว. (ปัจจุบันคือ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม หรือ สกสว.) เริ่มเรียนรู้และถอดบทเรียนด้วยกระบวนการวิจัยเพื่อท้องถิ่น และชักชวนชาวบ้านในพื้นที่หาวิธีบริหารจัดการน้ำร่วมกัน ด้วยโครงการรูปแบบการจัดการน้ำในคลองตำบลแพรกหนามแดง ซึ่งผ่านการระดมความคิดเห็นกว่า ๔๐ เวที จนคิดค้นนวัตกรรมการบริหารจัดการน้ำในระบบนิเวศ ๓ น้ำ ด้วยประตูระบายน้ำแบบบานหับเผย ซึ่งเป็นภูมิปัญญาในอดีตและใช้ในนากุ้งและเรือนไทย ทั้งยังพลิกโฉมการจัดการระบบบริหารจัดการพื้นที่ระหว่างภาครัฐกับชุมชน โดยปัจจุบันทำการติดตั้งแล้วกว่า ๒๑ แห่ง เหนือสิ่งอื่นใดคือการลดความขัดแย้งของคนในชุมชนได้อีกด้วย